Czy można zachwycić się czymś brzydkim? Czy można zobaczyć
piękno w czymś odrażającym? Można, to kwestia...spojrzenia.
Umiłowanie brzydoty, a właściwie obrzydliwa fascynacja,
stała się osnową nurtu artystycznego zwanego turpizmem. Cytując za wikipedią „turpizmem (łac. turpis = brzydki) nazywa się zabieg polegający na wprowadzeniu
do utworu elementów brzydoty w celu wywołania szoku estetycznego”. Elementy turpistyczne,
antyestetyczne pojawiały się w sztuce od zawsze, natomiast ich eskalacja,
zwłaszcza w literaturze nastąpiła w drugiej połowie XX wieku. Można wtedy mówić
o samodzielnym nurcie artystycznym. Paskudnie realistyczne, czasem obłąkańczo
poetyckie opisy rozkładu, śmierci, chorób i kalectwa stanowią narzędzie, za pomocą,
którego odbiorca ma się przebudzić i ujrzeć świat z właściwej perspektywy.
Oczywiście właściwej autorom. Turpizm w innych dziedzinach sztuki jest również
wyraźny, choć najbardziej w malarstwie i muzyce.
W nawiązaniu
do brzydoty, wspomnę o przykładach masakrowania drzew. Ostatnimi czasy,
spacerując tu i ówdzie, zauważyłem nasilenie tego zjawiska. Już w trakcie
studiów, na każdym osiedlu mogłem znaleźć przykład źle przyciętego drzewa czy
krzewu. Jednak teraz, gdy mnóstwo firm ogrodniczych zajmuje się fachową
pielęgnacją zieleni, rażąco nieprawidłowe cięcia powinny być rzadkością. A tu
odwrotnie...
Tłumaczyłem
to brakiem wiedzy fachowej u „fachowców”, niedbalstwem, a nawet fizyczną
nieudolnością. Teraz wiem, jak bardzo się myliłem. Pierwszy niepokojący objaw
zobaczyłem niegdyś wracając autokarem z Krynicy do Krakowa. W miejscowości,
której nazwy nie wspomnę, był cmentarz, a na nim ze 30 brzóz (lekko licząc).
Brzozy w wieku 10-15 lat, wszystkie ścięte na wysokości ok. 4 metrów, jakby
ktoś po tylu latach uprawy nagle chciał zrobić z tego żywopłot. Ze zgrozą
oglądałem cmentarz i postanowiłem wyprzeć go z pamięci. Rok później (często
jeździłem tą drogą), oprócz zmasakrowanych cmentarnych brzóz, zobaczyłem, że w
kilku ogródkach w tej miejscowości, w których rosły brzozy, zostały one
identycznie przycięte! Niektóre nawet niżej. Wniosek nasunął się jeden – to się
rozprzestrzenia...
I oto, w moim
mieście, dostrzegłem w końcu, jak na skwerkach, w parkach, w ogrodach, powoli
zaczyna przybywać niewłaściwie przyciętych, słowem zniszczonych drzew. Jadąc
tramwajem usłyszałem nawet ludzi, którym się to spodobało. Drzewa okrzesane do
pnia, pozbawione czubków, o zdeformowanym pokroju, rośliny przycięte tak, że
nie rokują szans przeżycia najbliższych lat, zdobyły uznanie ludzi. I wtedy
zrozumiałem....
Oto ogłaszam
wszem i wobec, że Turpizm zawitał do Sztuki Ogrodowej. Niszczenie drzew nie
jest wynikiem niewiedzy, ale jest celowym działaniem! Precyzyjnym i zamierzonym.
Artyści, tzw. rzeźnicy drzew (pozwolę sobie na wykorzystanie nazwy, której
autorem jest Andrzej Pilipiuk, choć użył jej w o niebo lepszym kontekście),
objawiają się coraz liczniej. Manifestują swoje przekonania, kult brzydoty, w
różny sposób, nieznany dotychczas na polu sztuki ogrodowej i projektowania.
Jak
ustaliłem, można wyróżnić (jak do tej pory) dwa odłamy w ramach turpizmu
ogrodniczego:
- klasyczny
- postapokaliptyczny
Odłam
klasyczny, korzysta obficie ze wzorców od lat obecnych w sztuce ogrodowej. W
dziełach charakterystycznych dla nurtu występują, bowiem układy alejowe, masywy,
kwietniki, a nawet „ogródki skalne”. Te ostatnie przyjmują często groteskową
formę kopców, bądź grobów z kamieniami. Jednak głównym elementem jest sposób
zarzynania, przepraszam, FORMOWANIA, roślin. Otóż, o ile w tradycyjnym ujęciu
ogrodniczym, cięcie drzew ozdobnych, polega na poprawieniu ich struktury,
oczyszczeniu z posuszu i poprawieniu statyki, a przede wszystkim na
niezniszczeniu pokroju, w awangardzie turpistycznej tych reguł nie ma. Słowem,
o ile dobrze przycięte drzewo, wygląda jakby przycięte nie było – ma zachowany
pokrój i charakterystyczny układ gałęzi, o tyle turpistyczne formowanie polega
na tym, by drzewo nie tylko nie wyglądało na przedstawiciela swojego gatunku,
ale nawet by nie wyglądało jak drzewo! Otóż to, chodzi o przekształcenie formy.
Zniszczenie pokroju, zmianę struktury i formy. Modrzewie są tworzywem do
modelowania drabin, z klonów, grabów i dębów tworzy się tzw. dziady drogowe,
strzelające kikutami w niebiosa (o dziadach drogowych jako układzie alejowym
napiszę później). Natomiast do uzyskiwania silnych architektonicznych dominant
doskonale nadają się drzewa z rodzaju Populus
(topola), z których turpiści tworzą słupy.
 |
Oto przykład turpizmu ogrodowego. Absolutnie zdrowe sumaki octowce, osiągnąwszy przypuszczalnie 20 rok życia, zostały przemodelowane w sterczące, rozgałęzione kikuty. Grupa ta, będąca ozdobą przedszkola nabrała przerażającej siły wyrazu. Używając określenia prof. malarstwa Lucjana O., można ocenić, że "w tej kompozycji jest napięcie, jest intryga"
 |
| Widzimy fatalnie przyciętego dęba szypułkowego po prawej stronie - rzeźnicy nadali mu formę pełną niepokoju, poniekąd dynamiczną (lewy konar), przypominającą styl ukształtowany wiatrem występujący w sztuce bonsai. W tle modrzew europejski, uformowany w klasyczną drabinę - ścięty wierzchołek i skrócone do zarysu prostokąta boczne odgałęzienia. Efekt poziomych szczebli tej żywej jeszcze drabiny zaiste zastanawia... |
Frakcja
postapokaliptyczna, to prawdziwy rarytas dla koneserów sztuki współczesnej.
Awangarda awangardy. I jednocześnie coś dla lubiących klimaty Mad Max’a i serii
Fallout. Wyobraźcie sobie ogród - jaki jest? Cichy, spokojny, zielony, miły,
uspokajający... Błąd! Turpizm nie uspokaja. Turpistyczny ogród także. Prawdę
mówiąc, nazwa ogród w tym przypadku oznacza tylko „teren ogrodzony”. Beton,
stalowe pręty, rdza, gruz, zdemolowane przedmioty to materia, z której tworzy
frakcja postapokaliptyczna. Wykorzystywanie nietypowych elementów (drut,
karton, skrzynki po owocach, wraki, opony) do budowy małej architektury ogrodowej
to wymóg podstawowy. „Wypoczynek” w krajobrazie jak po wybuchu bomby atomowej,
jest celem i kwintesencją dążeń tych „projektantów”.
 |
| Ta fontanna jest sztandarowym przykładem kompozycji odłamu postapokaliptycznego. Rdzawa woda tryska ze słupa, którego obudowę stanowią mocno sfatygowane skrzynki. Wrażenie śmietniska, złomu i brudu jest przytłaczające. Całość utrzymana w rdzawo-brunatnej, przywodzącej na myśl powierzchnię Marsa, tonacji i do tego intrygujący widok zapożyczony. Nic dodać, nic ująć. |
W kolejnych
postach będę na pewno rozwijał ten temat. Jest to bardzo
interesująca, choć niepokojąca tendencja w sztuce ogrodowej, która stoi w
opozycji do wszystkiego, co było dotychczas. Przytoczę słowa polskiego turpisty,
Stanisława Grochowiaka: Bo turpizm nie polega bynajmniej na mnożeniu
brzydkich rekwizytów, ale na tym, czym turpizm jest istotnie: na upartym
szukaniu nowej, realistycznej formuły dla poezji.
I oto na polu projektowania, znaleźli nową formułę.
Przytaczając słowa pewnego stróża, „piękną jak skurwysyn”....
~chmurnik
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz